Od danas, odnosi između dvije najveće svjetske ekonomije – Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije – ulaze u novu fazu napetosti. Trgovinski sukob, koji je dugo tinjao ispod površine, počinje da eskalira u otvoreni ekonomski rat.
Na meti su carine, tehnološki sektori, subvencije i standardi proizvodnje, što bi moglo izazvati ozbiljne posljedice po globalnu ekonomsku stabilnost.
Povratak carinskih oružja
Administracija bivšeg američkog predsjednika Donalda Trumpa obnovila je agresivnu trgovinsku retoriku, optužujući EU za “nefer prakse”, naročito u pogledu automobilske industrije i subvencionisanja zelenih tehnologija. Iako aktuelni predsjednik Joe Biden nije u potpunosti preuzeo taj pristup, pritisci iz Kongresa i unutrašnjepolitička dinamika u predizbornoj godini pogurali su Bijelu kuću prema oštrijem stavu.
S druge strane Atlantika, EU pokušava odgovoriti istom mjerom. Najavljen je set carina na uvoz američkih električnih vozila, prehrambenih proizvoda i softverskih usluga. Brisel tvrdi da američki Zakon o smanjenju inflacije (IRA), koji uključuje masivne subvencije za domaće proizvođače, narušava principe fer konkurencije i slobodne trgovine.
Tehnologija kao poprište sukoba
Osim tradicionalnih sektora poput automobila i čelika, sve više pažnje privlače digitalne usluge i tehnološke regulative. EU insistira na strožim pravilima zaštite podataka i digitalne privatnosti (npr. GDPR), dok američke tehnološke kompanije poput Googlea, Applea i Amazona smatraju da ih takvi zakoni nepravedno ciljaju.
U novom izvještaju Evropske komisije, navodi se da SAD “aktivno potkopava globalne tehnološke standarde kroz protekcionističku politiku i netransparentne poreske aranžmane za IT gigante”. Kao odgovor, Washington optužuje Brisel za pokušaj digitalnog suvereniteta koji, prema njima, “diskriminiše američke firme”.
Posljedice po globalno tržište
Eskalacija trgovinskog sukoba mogla bi imati domino-efekte širom svijeta. Povećane carine mogle bi poskupiti osnovne proizvode, izazvati lančane poremećaje u snabdijevanju i smanjiti investicione tokove između SAD-a i EU, koji zajedno čine više od 40% svjetskog BDP-a.
Prema analizi Međunarodnog monetarnog fonda, dugotrajan trgovinski rat između ove dvije sile mogao bi globalni ekonomski rast usporiti za 0,3% već u narednih godinu dana. To se posebno odnosi na manje zemlje koje su integrisane u transatlantske lance vrijednosti, uključujući i Zapadni Balkan.
Ideologija vs. ekonomija
Ono što ovaj sukob dodatno komplikuje jeste mješavina ideoloških, ekoloških i strateških motiva. SAD traži veću nezavisnost od evropskih energenata i tehnologija, dok EU sve više teži klimatski neutralnoj ekonomiji i tehnološkoj autonomiji. Umjesto tradicionalne trgovine, sada se vodi borba za budući oblik ekonomskog modela.
Neki analitičari smatraju da se zapravo radi o svojevrsnom “hladnom ratu” između dvije zapadne vizije razvoja – američkog tržišnog hiperliberalizma i evropskog modela regulisane održivosti. U tom kontekstu, trgovinski sukob je simptom dubljih strateških razlika.
Ima li nade za deeskalaciju?
Ipak, unatoč zaoštravanju, diplomatski kanali još uvijek funkcionišu. Predstavnici iz Washingtona i Brisela najavili su novu rundu razgovora koja bi mogla dovesti do redefinisanja trgovinskog sporazuma TTIP, koji je suspendovan još 2016. godine.
Evropski komesar za trgovinu izjavio je danas da “nijedna strana ne želi potpuni raskid”, dok je američki trgovinski predstavnik poručio da je “moguć kompromis u sektoru digitalne ekonomije i energetske saradnje”.
Pitanje je, međutim, koliko su politički lideri spremni da preuzmu rizik pomirenja u vrijeme kada im populističke poruke i unutrašnji pritisci nalažu konfrontaciju.
